تاثیر ادوار قبل از اسلام در اردبیل : باید اظهار تاسف نمود که از دوران قدیم اردبیل، به خصوص از وضع قبل اسلام آن ماخذ کامل و کافی موجود نیست موسی خورن یکی از نویسندگان قدیم ارمنی است و نوشته های او نزد تاریخ نویسان اعتباردارد او فهرستی از استانهای ایران در عهد ساسانیان باقی گذاشته، طبق این فهرست ایران درآن دوره به چهار ایالت بزرگ تقسیم می شد و نظر به اهمیت و اعتبار هریک از آنها به استانداران آنها تخت نقره از طرف پادشاه اعطا می گردید قسمت سوم این استانها، در فهرست مذکور باختر ذکر شده و شامل آذربایجان و ارّان و ارمنستان و ولایات جنوبی و غربی دریای خزر بوده است. آذربایجان به قول خورن، دو پایتخت یا دوکرسی داشت، یکی اردبیل و دیگری گنزک یاشیز قرون اسلامی، که امروزه به نام تخت سلیمان خوانده می شود. در تشکیلات دوران انوشیروان، آذربایجان مرکز شمال بود و شمال را در آن عهد کوستی آپاختا یعنی به سوی شمال می نامیدند و حاکم نشین آن آرتاوید یا اردبیل بوده است طبق صریح نوشته او، اردبیل کرسی شمالی آذربایجان بوده است، بدین اعتبار می توان گفت که مقر استاندار زرین تخت عهد ساسانیان، این شهر بوده و از عظمت و موقعیت سیاسی و اداری خاصی بهره مند می گشته است. از جمله مطالبی که در باب اردبیل قابل تامل و رسیدگی است مسئله ظهور زردشت و ارتباط آن با این شهر می باشد. مورخین اتفاق نظر دارند که از زمان مادها، دشت مغان و اطراف آن یعنی حوالی اردبیل، متعلق به پیشوایان درجه اول مذهبی و محل استقرار آنها بود و تعلیمات عالیه دینی و تربیت مبلغین مذهبی درآنجا صورت می گرفت. چون بزعم بعضی از تاریخ نویسان زردشت نیز از روحانیون عهد خود به شمار می آمد. به خاطر چنین می گذرد که اگر در جای دیگری نیز متولد بوده به طبع در این منطقه تعلیم یافته و افکار دینی یا الهامات غیبی خود را در آنجا به دست آورده است و با این تربیب دعوتهای اولیه او نیز در این حوالی صورت گرفته و حدود اردبیل و دامنه های سبلان نخستین محل انتشار آن کیش باستانی بوده است وجه تسمیه مغان به عقیده جمعی از محققین به آن جهت است که سالی یک بار پیشوایان آئین زردشت در آنجا گرد می آمدند و درباره مسائل دینی سمینارهائی ترتیب می دادند چون سمینارهای دینی در جوار مقدس ترین امکنه هر مذهب تشکیل می شود ترتیب اجتماعات مذهبی موبدان زردشتی در این سامان می تواند دلیل آن باشد که اردبیل و سبلان از نقاط بسیار مقدس دین باستانی ایران به شمار می آمده و احیاناً محل بعثت و دعوت اولیه پیشوای آن بوده است. تاثیر ادوار بعد از اسلام در اردبیل بزرگترین واقعه تاریخی اردبیل، بعد از شکست ایرانیان در جنگ با اعراب، حمله مسلمین به آذربایجان است به طوریکه تاریخ نویسان آورده اند. در این دوره اردبیل مرکز آذربایجان و مقر مرزبان این ایالت بود و از میانه تا باجروان در کنار رود ارس و شهر شیز نزدیک مراغه جزو این ایالت محسوب می شد. از این زمان صفحه دیگری در وقایع اردبیل باز شد و آن سکونت اعراب در این شهر بود. اینان به نام اسلام بدین نواحی هجوم آوردند و چون جنگها پایان یافت به فکر نشیمن و مالکیت افتادند و به قول واقد اردبیلی، که بلادزی نقل می کند، اعراب شام وکوفه و بصره پس از سقوط آذربایجان، کسان و خویشاوندان خود را نیز بدانجا آوردند و در اردبیل و دیگر نواحی سکونت دادند. حمله اعراب به ایران از دو نظر قابل بررسی است یکی از جهت دین و اثرات آن و دیگری ازحیث سیاست و حکومت پس از پایان جنگها و آغاز دوره مدنیت اسلامی، مردم آنرا با جان و دل پذیرفتند و به نسبت درجه فهم و شعور و تمدن پیشین خود، در عمل به اصول آن اقدام کردند. دین اردبیلیان قبل از اسلام ساکنان باستانی اردبیل که از طایفه ماد و بازماندگان بومیان اولیه بوده اند و به قول مورخان، مذهب هورمزدپرستی داشته اند هنگامی که زردشت قیام کرد و دردشت مغان و اردبیل و دامنه های سبلان به تبلیغ احکام دین پرداخته جمعی از مردم بدان آئین گرویده اند. از نوشته مورخان چنین بر می آید که ما از آئین هورمزدپرستی اطلاعی نداریم ولی زردشت آن دین را از اباطیل و اوهام زدود و آئین زردشت همان دین اصلاح شده مردم باستان شد درآن صورت باید قبول کرد که دین مذکور مثل آئین زردشت مبتنی بر ثنویت بوده و درمقابل هورمزد که آفریننده نور و نیکی ها بوده است به وجود خبیثی نیز اعتقاد داشته اند که خالق بدیها و تاریکیها بوده است و زردشت پس از آنکه آن دین را از خرافات پاک ساخته این دو منشاء قدرت را به نامهای "اهورامزدا " و " انگره مینیو" یا اهریمن معرفی کرده است. دین اردبیلیان بعدازظهور اسلام پس از آنکه اردبیل به دست سپاه عرب گشاده شد دین اسلام جانشین آئین گذشته گشت به طوریکه اولین مسجد جامع اسلام این شهر در سال 35 یا 36 هجری به وسیله اشعب بن القیس الکندی ساخته شد و اعتقاد به وجود یگانه، جانشین ثنویت کیش زردشتی گردید مردم در اندک زمانی به احکام قرآن و اصول دیانت جدید آشنائی یافتند و اهل عطا، که وعاظ و مبلغین موظف اسلامی بودند، آنان را به وظایف و تکالیف شرعی آگاه ساختند. اردبیل و مذهب تشیع در اردبیل نیز با آنکه مذهب شایع آئین شافعی بود باز کسانی به خاندان حضرت علی ارادت می ورزیدند و هر وقت مقتضیات زمان برای ترویج آن کیش مساعد می گشت به تبلیغ تشیع می پرداختند. در اردبیل، با نفوذ و قدرتی که فرزندان شیخ صفی الدین به دست آوردند، شیعیگری رواج یافت و شیخ جنید و شیخ حیدر صفوی، جد و پدرشاه اسماعیل اول، در زمان خود به حمایت از آن مذهب برخاستند وخود شاه اسماعیل نیز، پس از آنکه بر اریکه قدرت تکیه زد، آن را مذهب رسمی ایرانیان گردانید از آن تاریخ مردم این شهر مذهب تشیع اختیارکردند و کنون نیز بدان مذهبند. به هر حال شیعیان اردبیل امام دوازدهم راحی و غائب می دانند و معتقدند پس از آنکه به امر خدا ظهور کرد دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد. تاریخچه زبان منطقه قبل از مهاجرت آریاها به فلات ایران، مردمی در این سرزمین زندگی می کردند که بومی محل بودند و به زبان مخصوصی سخن می گفتند. آمدن آریاها را بدین نواحی از بیست تا چهارده قرن قبل از میلاد می داند ولی تحقیقات دیگری که در این زمینه صورت گرفته است حکایت از آن دارد که پنج هزار سال پیش قوم «اورارتو» که محققان آنرا شاخهای از نژاد آریایی می دانند دراین ناحیه، یعنی منطقه ای که درجنوب کوههای قفقاز از ارمنستان تا کردستان و خلخال و سراب (در شرق وجنوب اردبیل) واقع است، زندگی می کردند. زبان های باستانی با آن که دراصل و ریشه یکی بوده است به سه شکل پارسی قدیم، اوستائی و پهلوی منقسم می دانند و بیشتر زبان های کنونی ایران را شاخه های دگرگون گشته آنها می پندارند. زبان اوستائی از آن جهت که اوستا، کتاب دینی زردشت، بدان نوشته شده است به زبان اوستائی معروف گشته است. این پیامبر ایران باستان از آذربایجان و به احتمال قریب به یقین از مغان اردبیل و دامنه های کوه سبلان برخاسته و که همان زبان مادها بود به این ترتیب می توان گفت که زبان اوستائی قدیمترین زبان آریائی است که احیاناً اردبیلیان باستان بدان سخن گفته اند چون مادها شکست خوردند زبان پارسی، بر اثر تسلط هخامنشیان، در آذربایجان نفوذ یافت ولی ساکنان این منطقه باز زبان پیشین خود راحفظ کردند و حتی در عهد سلوکی ها و اشکانی ها وساسانی ها نیز به زبان آذری، که همان زبان مادی آمیخته با لغاتی از زبان بومیان پیشین بود سخن می گفتند. زبان ترکی زبان ترکی رهاورد ترکان است که با نفوذ تدریجی آنها در این منطقه کم کم رایج گشته است. طوایف ترک نژاد برای بدست آوردن مراتع و چراگاه به سمت ایران آمدند ولی با اقتداری که دولت های اشکانی و ساسانی داشتند اجازه ورود به ایران نمی یافتند چون ساسانیان منقرض شدند و درنتیجه قبایل ترک بداخل ایران نفوذ کردند. رواج زبان ترکی در آذربایجان قبل از سلطنت صفویان بعضی ها چنین پنداشته اند که شاه اسماعیل صفوی این زبان را رواج داد و آن را زبان مردم آذربایجان نمود در حالیکه در زمان او بیش از یکصد سال از آزادی و توطن قزلباش ها در آن نواحی می گذشت و لذا وقتی که شاه اسماعیل قیام کرد زبان ترکی بین مردم آذربایجان شایع بود و عامه نیز بدان سخن می گفتند. دژ قهقهه در 85 کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشکین شهر در استان اردبیل قرار دارد. این دژ به دلیل این که محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی - مانند شاه زادگان صفوی - در زمان گذشته بوده است در تاریخ شهرت بسیاری دارد. موقعیت دژ این قلعه در تپه سنگی به ارتفاع تقریبی 1000 هزار متر از زمین های اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحکم و غیر قابل نفوذ احداث نموده اند که با گذشت سالیان دراز هم اکنون نیز ورود به آن تقریباً غیر ممکن بوده و فقط در شرایط جوی مناسب امکان پذیر است سطح قلعه حدود 5 هکتار(100x500) و اختلاف سطح در سطح فوقانی قلعه کمتر از 30 متر است. تنها راه استحصال آب در این قلعه جمع آب های سطحی حاصل از آب باران و بارش برف است که قلعه بانان و یا ساکنین جهت ذخیره سازی آب حفره هائی در دل سنگ کنده اند که از آن جمله تعداد چهار مخزن به قطر 5 متر و به عمق متر در قسمت شمال شرقی و تعداد 11 آب انبار به ابعاد 50x10x2/5در قسمت غربی قلعه از آن جمله‌اند. مرتفع ترین قسمت قلعه قسمت جنوبی آن است آثاری در این قسمت دیده می شود که حکایت از وجود یک ساختمان 22x24 >متر که هم اکنون با خاک یکسان شده است و به احتمال قوی محل نگهبانان بوده چرا که از این قسمت اشراف کامل به قلعه و دره های هم جوار را داراست که با ملات گچ آهگ و آجر ساخته شده بوده است. این قلعه شامل سه دیوار یا سه حصار متداخل است و حصار چهارم بعنوان زندان از آن استفاده می شده تنها مسیر صعود به قلعه از مسیر شمال شرقی است که پس از حدود یک ساعت پیمایش به ورودی قلعه که راهروی است ساخته شده از سنگ و آجر با طاق جناقی و از آن به محوطه قلعه راه است که می شود به قله دسترسی پیدا کرد زندان قلعه در منتها الیه قسمت شرقی قلعه واقع شده و راه ورودی آن حفره ای است طبیعی که در دل تخته سنگ عظیم و قطور که با قراردادن سنگی دیگر در مقابل آن هم چون در زندان را محصور می کرد. سطح فوقانی صفه قله کد تاسیسات قلعه در آن ها بنا شده نسبتا مسطح و در حدود یک هکتار وسعت دارد این قلعه در 4 طرف دارای بریدگی های عمودی و پرتگاه های رفیعی است که نفوذ ناپذیر می باشد تنها در بخش کوچکی از ضلع غربی دارای بریدگی های کم ارتفاع و با شیب های نسبتا ملایم می باشد که به دامنه ها راه پیدا می کند در بریدگی ها کم ارتفاع پله های کم عرض کنده شده و در بعضی نقاط به آن افزوده اند در هر حال محل عبور و صعود به قلعه در حد و ظرفیت یک نفر بوده است. با احداث باروها - برج ها - دوازه ها در مسیر های ورودی بر صلاحیت قلعه افزوده اند. مصالح به کار رفته سنگ مالون ماسه ای و آذرین با ملات گچ می باشد طاق هشتی و بخشی کوچکی از تاسیسات روی قلعه آجر چهار گوش می باشد. واحدهای تشکیل دهنده قلعه اعم از تاسیسات دفاعی - نگهبانی - زندان - مخازن - انبار و ... هنوز مطالعه نشده است لازم است به موازات عملیات حفاظتی و ساماندهی پژوهش های باستان شناسی نیز انجام پذیرد. در ارتفاعات قلعه و در دامنه های آن هیچ گونه چشمه ای مشاهده نشده است تنها منبع تامین آب مورد نیاز ساکنان قلعه حوضچه هایی است به طول و عرض تقریبی 5×3 متر عمق 2 الی 4 متر که در مسیر آب باران روی صفه فوقانی کنده شده و در زمستان ها با آب برف و باران پر می شده است آب اضافه بر آن احتمالا بوسیله قاطر و حیوانات بارکش از روستای همجوار به قلعه حمل می شده است ارتفاع قلعه از سطح دریا 1179 متر و از بستر دره های اطراف 300متر می باشد. قلعه از مهم ترین و مستحکم ترین قلعه های دوره صفویه بوده است که شاهزادگان امیرانی چون سام میرزا _ القاص میرزا _ اسمعیل دوم _ خان احمد خان حاکم گیلان _ امیر خان _ حاکم ترکان و ... در آن زندانی بوده اند. در زمان جنگ های ایرانی و عثمانی خزاین شاهان صفوی در آن نگهداری و حفاظت می شده است اهمیت این قلعه از اواخر دوره صفویه بتدریج کمتر شده ودر دوره قاجاریه به یکباره متروکه شده است. احتمال دارد این قلعه نیز چون قلعه های بابک_ پیغام _ پشتو _ نودوز و ... در دوره های قدیم تر و حتی در قبل از اسلام نیز به لحاظ اهمیت سوق الجیشی مورد استفاده بوده باشد لازم است در جریان حفاظت و ساماندهی برای نگهداری و مطالعه کلیه یافته های باستان شناسی مخصوصا سفال دقت کافی مبذول گردد. قلعه قهقهه با وجود امکانات طبیعی و اندکی تغییر بدست بشری دژی مستحکم و دست نیافتنی و محلی امن جهت نگهداری خزائن و جواهرات سلطنتی و شورشیبان خطرناک و زندانیان سیاسی گشت. اسکندر بیگ مولف کتاب عالم آرای عباسی می نویسد: «قهقهه قلعه‌ای عالی اساس واقع در قراجه داغ بر فراز قله کوه سنگی است که ساکنین آن با قلعه فلک الافلاک و نگهبانان آن با شب زنده داران فلک الافلاک همرازند». هم چنین محمد یوسف واله اصفهانی مولف کتاب خلد برین چنین می نویسد: «نسیم سبک خیز را مجال عبور از حوالی قلعه قهقهه نیست». زندانیان قلعه قهقهه مهم ترین زندانی قلعه فوق اسماعیل میرزا فرزند شاه تهماسب یکم صفوی است یا به عبارت دیگر شاه اسماعیل دوم دومین پسر ارشد شاه تهماسب یکم سلطان قزلباش ها است. وی مردی شجاع جنگجو و تیغ زن بی دریغ بود و بعلت زیاده روی در امورات پدری و گردن ندادن به فرامین پدر دستگیر و در قلعه قهقهه بمدت 19 سال و 6 ماه و 21 روز و تا مرگ پدر در زندان مخوف دوام آورد و سرانجام با گردش دوران پا به قدرت نهاد و بسیاری از کسان و خویشان را که در این مدت پا درمیانی نکرده بودند از دم تیغ گذراند. از دیگر زندانیان قلعه مشهورترین آن ها خان احمد گیلانی والی گیلان که در سال 975 ق. بر اثر شورش دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد ولی چون والی گیلان بود شعر سروده و تسلیم شاه تهماسب کرد. از گردش چرخ واژگون می گریم و در جواب یکی از ادبای دربار می نویسد: آن روز که کارت همگی قهقهه بود پیکره سنگی بابا داوود عنبران در40 کیلومتری شهر اردبیل و در روستای عنبران واقع شده است. ارتفاع این پیکره بی نظیر حدود 20 متر می باشد. این پیکره به شکل انسانی که به روبرو نظاره گراست تشکیل شده است. این پیکره شبیه مجسمه ابوالهول در مصر می باشد. هر ساله میلیون ها نفر از سر تا سر ایران جهت دیدن این پیکره به روستای عنبران در اردبیل مسافرت می نمایند. بانگاهی سحر انگیز به کوه های زیبای سبلان و الش رویایی وصف ناپذیر انسان را به اعماق دلربایی ها می برد وقتی برای لذت بردن از این رویاها بر زمین خدا اطراق می کنی هوایی پاک هم چون مرهمی آرام بخش روح آدمی را نوازش می دهد این سرزمین سحر انگیز عنبران نام دارد که با چشمانی تیز بین با غرور تمام به قله های سربه فلک کشیده نظاره گر است آب و هوای بهشتی عنبران محصول الطاف خداوندی است که هوای کوهستان آذربایجان را از یک سو و شبنم دریای گیلان را از فاصله ای متعادل دریافت کرده پس از ترکیب دوباره هوایی معتدل را به بندگان خدا ارزانی داشته چنین منطقه ای لاجرم تمدنی دیرپای را درخود پرورش داده واین تمدن ریشه در اعماق تاریخ دارد به هر سو بنگریم انگار بریده تاریخ ایران زمین مانند زبان باستانی قبور مردگان پیش از اسلام روستاهای مخروبه لباس های محلی زیارتگاه ها وغیره در این موزه بکر و دست نخورده برای نسل هزاره سوم به ودیعه نهاده شده است در این بحث از نشانه های این زندگی تاریخی به معرفی"پیکره سنگی باباداوود عنبران" می پردازیم: با طی مسافتی حدود یک کیلومتر از شهر عنبران بسوی روستای مرزی و تاریخی عنبران علیا در دره معروف به تانگی بالاتر از چشمه"خان هونی" بر بلندای تپه ای معروف به بابا داوود عنبران پیکره عظیم به نام ابوالهول ایران قرار دارد که یاد آور پیکره سنگی ابوالهول مصر می باشد این پیکره سنگی جلوه گر سیمای نیم تنه انسانی است غول پیکر که در کنار آن تمساحی عظیم الجثه آرمیده است در دامنه این بنای حیرت انگیز غاری بزرگ نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب نموده بر اهمیت اکوتوریستی این مجموعه دیدنی می افزاید اگر گردشگر به دیدن همدان رفته باشد با دیدن این مجموعه شیر سنگی و غار علی صدر را در ذهن خویش تداعی خواهد کرد و یا اگر جهانگردی با سابقه باشد امتیاز ی در خور توجه دربین نقاط دیدنی سایر نقاط جهان به این منطقه خواهدداد. اما در اعتقادات و باورهای مردم عنبران ونمین"بابا داوود" جایگاهی عمیق در تاریخ فرهنگ و مدنیت این سرزمین داشته که برای دیدن این زیبایی ها باید با چشم دل نظاره گر گذشته تاریخی آن باشیم که مطمئنا جدای از تاریخ و فرهنگ غنی عنبران و سرزمین بزرگ تالش نیست این منطقه به جهت دنج و آرام بودن بزرگانی از اولیا الله را در خود پرورش داده که به سیرو سلوک و عبادت و چله نشینی و راز و نیاز بدون تکلف و ریا با یگانه هستی بخش عالمیان پرداخته اند به همین جهت بعد معنوی این مکان ارجهیت بیشتری دارد بطوری که اهالی برای ادای نذرو قربانی خود به آن جا مراجعه می نمودند احاطه این پیکره سنگی توسط کوه های سر به فلک کشیده همانند قلعه ای طبیعی سترگ بر افسانه ای بودن آن دامن می زند به جهت وجود آثاری از آبگیر و سد در قسمت شمالی پیکره اهالی اعتقاد دارند این مجسمه بدلیل شباهت به صورت انسان توسط اجدادشان تراشیده شده تابه شکل کنونی در آمده است و شواهد موجود در اطراف پیکره بیانگر اطراق افرادی در کنار آن برای مدتی مدید بوده که آثاری را از خود بجای گذاشته اند اما برای یک نتیجه گیری علمی تکیه بر آراء اهالی و نظر عامه مردم نمی تواند ذهن کنجکاو گردشگران را ارضاء نماید لازم است اکیپی از باستانشناسان با در نظر گرفتن لایه های فرهنگی و زبان باستانی منطقه مطالعات عمیقی را برنامه ریزی نمایند تا هویت واقعی این پدیده جهانی برای جهانیان مشخص گردد با تورقی به برگه های تاریخ یک قرن گذشته به جهت جداسازی بخشی از عنبران از خاک ایران و وجود آثا ر تاریخی مرتبط در نسوی مرز استفاده از سازمان های بین المللی و نیز باستان شناسان جمهوری آذربایجان برای روشن شدن زوایای پنهان پیکره سنگی بابا داوود عنبران ضروری به نظر می رسد. مطمئنا با بررسی و اظهار نظر کارشناسان باستان شناسان و پژوهشگران آوازه این سرزمین به اقصی نقاط جهان خواهد رسید که هم برای تمدن بزرگ تالش و کادوسیان و هم استان اردبیل افتخاری بزرگ بحساب خواهد آمد که حلقه گردشگری گیلان شمال تالش آستارا گردنه حیران اردبیل و سرعین را بخوبی تکمیل می نماید که ضمن افزایش طول متوسط اقامت گردشگران در منطقه بر میزان رضایتمندی آن ها نیز تاثیر بسزایی خواهد داشت این اکوسیستم و مجموعه گردشگری در کنار بازار هفتگی روزهای سه شنبه و جمعه عنبران و دیدنی های شهر فرهنگ پرور نمین صنایع دستی گلیم مسند کیف و جوراب جاجیم و انواع دیگر دست بافته های اهالی مرز نشین عنبران قادر خواهند بود همانند کفه ای دیگر از ترازوی گردشگری استان اردبیل معادل آب های گرم سرعین در خدمت شما است. این آبشار در نزدیکی آبگرم معدنی سردابه(24 کیلومتری غرب اردبیل) در دامنه شرقی کوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20-15 متر و حجم جریان آن نسبتاً کم و محدود به خروجی چند چشمه بالادست می باشد. شایان ذکر است حجم جریان این آبشار در مواقع بارش و پیوستن جریان های سطحی حوزه آبخیز افزایش می یابد. این آبشار از محل های دیدنی مجتمع آبگرم سردابه که از نقاط گردشگری اردبیل است، می باشد که هر ساله پذیرای هزاران مسافر است. این مکان یک منطقه طبیعی در دامنه های سبلان و از سالیان دراز در این منطقه موجود می باشد. چشمه سردابه در 25 کیلومتری شمال غرب شهر اردبیل، در روستای سردابه واقع شده است. ارتفاع چشمه از سطح دریا 1840 متر است و چشمه در روی دامنه قرار دارد. دمای آن در حدود 35 درجه سانتی گراد است. دبی آن در حدود 25 لیتر در ثانیه و بصورت دائمی در جریان است. ظاهر آب شفاف، کمی ترش مزه و بیرنگ بوده و بوی شدید گوگرد از آن به مشام می رسد. از کاتیون های آن سدیم و کلسیم و از آنیون های آن سولفات و بی کربنات است. هدایت الکتریکی آن برای 20 درجه حرارت در حدود 950 می باشد. PH آن 2/5 و اسیدی است ترکیب آب از نوع سولفاته کلسیک و گوگردی بوده و در اطراف چشمه، رسوبی از املاح سیلیسی، قلیائی خاکی و مختصری گوگرد دیده می شود. آب این چشمه گرم و دارای مقدار قابل توجهی گاز کربنیک است. این منطقه تفریح گاهی بسیار دلپذیر برای مسافران و گردشگران و هم چنین مردم استان می باشد. در این مکان آبشاری به نام سردابه وجود دارد که از زیبایی منحصر بفردی برخوردار است هم چنین آبگرم معدنی سردابه که خاصیت درمانی دارد همه ساله پذیرای هزاران گردشگر و توریست بومی و غیر بومی است. قلعه خسرو در 30 کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد. این قلعه که با شیوه خشکه چین سنگی(با مصالح سنگی بدون استفاده از ملات) ساخته شده است، به دوره مفرغ جدید(1700 تا 1450 سال پیش از میلاد) تعلق دارد. کاوش در قلعه در فصول پیشین کاوش، سفال هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده بود. بر اساس دلایل باستان شناسی جوامع پیچیده سیاسی و اجتماعی اولین بار در دوره مفرغ جدید شکل گرفته است. با توجه به این که این منطقه در دوره های مختلف به ویژه در عصر مفرغ مورد تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در نظر گرفتن اقتصاد کشاورزی و دامداری در عصر مفرغ به نظر می رسد، قلعه های هفت گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو و زمین های کشاورزی و مراتع دامداری آن را به عهده داشتند. گورستان کوچکی نیز شامل 10 تا 20 گور در کنار قلعه های هفت گانه وجود دارد که تعداد کم قبور آن نشان گر اقماری بودن این قلعه ها است. این گورها نشان دهنده مالکیت یا تسلط قلعه مرکزی بر نواحی اطراف و سند تملک خانواده یا قبایل ساکن در قلعه مرکزی یا قلعه های اقماری بر روی این مراتع هستند. کاوشگران در بررسی های خود در این منطقه آثار بند و کانال های آب رسانی مربوط به دوره مفرغ جدید را شناسایی کردند. فرضیه سرپرست کاوش در قلعه خسرو این است که ساکنان این منطقه پس از احداث بند روی رودخانه قره سو که در کنار قلعه خسرو قرار دارد، توسط این کانال های سنگ چین آب رود را به طرف زمین های اطراف هدایت می کردند. قلعه در دوره مفرغ قلعه باستانی خسرو در عصر مفرغ جدید شکل گرفت و استقرار آن تا عصر آهن 1( 1500 تا 1200 سال پیش از میلاد)، عصر آهن 2(1200 تا 800 سال پیش از میلاد) و عصر آهن 3(850 تا 550 سال پیش از میلاد) تداوم داشت. در اواخر عصر آهن 3 این قلعه کاملا متروک شد و استقرار در آن به قلعه دیگری که متعلق به دوره هخامنشی است، منتقل شد. این قلعه هخامنشی در حدود 700 متری قلعه خسرو قرار دارد که در حال حاضر باستان شناسان مشغول بررسی روی آن هستند. عمر قلعه خسرو، 2200 سال پیش از میلاد قلعه اولتان نام دژی کهن است در شمال استان اردبیل ایران نزدیک به شهر پارس‌آباد قلعه اولتان در کنار رود ارس واقع شده است و در همسایگی روستای کهن اولتان قرار گرفته است. این دژ در مساحت 320 هزار متر مربع بنا شده است. این قلعه با ترکیب بجا مانده از آن یک دژ نظامی را تداعی می کند. این دژ نخست بدست اشکانیان پدید آمد و تا سده 12 هجری مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به حدس و گمان های کاملاً علمی هنوز قسمت اعظم ساختمان های قلعه در زیر خاک مدفون است. معماری منسجم دوره اشکانی تا اسلامی در قلعه اولتان قالاسی کشف شد. باستان شناسان در کاوش قلعه اولتان قالاسی با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شدند که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و ادامه معماری دوره ساسانی تعلق داشت. آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه نیز در فضاهای معماری قلعه کشف شده است که با استفاده از اندود گچ تزئین شده بودند. خبرگزاری میراث فرهنگی گروه میراث فرهنگی تازه ترین کاوش های باستان شناسی در محوطه قلعه تاریخی اولتان قالاسی، در اردبیل، منجر به کشف آثار متعدد معماری از دوره اشکانی تا دوران اسلامی و قاجار شد. در کاوش قلعه اولتان قالاسی با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شدیم که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و در امتداد معماری دوره ساسانی تعلق داشت». «در داخل حصار قلعه به گورستانی برخورد کردیم که به دوره اسلامی تعلق دارد اما کاوش ها در این گورستان نشان داد که تدفین های انجام گرفته روی فضاهای معماری دوره تاریخی بوده است که احتمالا در همان زمان تدفین از این فضاهای معماری خبر نداشتند.» در حصار جنوبی قلعه کاوش های باستان شناسی منجر به کشف مجموعه منسجم و منظمی از معماری، احتمالا متعلق به خانه ای اشرافی کشف شد که در آن حمام، دستشویی نیز یافت شد. «در حین کاوش یک توالت فرنگی پیدا کردیم که درست شبیه توالت فرنگی های امروزی است و احتمالا به دوران تاریخی تعلق دارد. در این توالت با استفاده از تن پوشه های سفالی مسیر ورود و خروج آب را تعبیه کرده بودند.» آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه نیز در فضاهای معماری قلعه کشف شده است که با استفاده از اندود گچ تزئین شده بودند. «در کنار یکی از تدفین ها پایه ستونی متعلق به دوره تاریخی کشف شد که احتمالا نشان می دهد در گذشته بنای مهمی در این بخش از قلعه وجود داشته است.» هم چنین اطلاعات لایه نگاری در حصار قلعه نشان می دهد که این حصار در دوران تاریخی ساخته شده و سپس در دوره اسلامی تغییراتی در آن به وجود آمده است. این قلعه در دوره اشکانی ساخته شد اما شکوفایی آن در دوران ساسانی و اوایل اسلامی بوده است. «اولتان قالاسی با 50 هکتار وسعت یک شهر قلعه است. به این ترتیب فضاهای مسکونی داخل قلعه و فضاهای صنعتی از قبیل کارگاه های فلزگری، شیشه گری و سفال در بیرون از قلعه بوده است.» به گفته وی دور تا دور شهر خندقی 15 متری ساخته شده است که قلعه را از گزند دشمنان در امان می دارد. هم چنین این خندق را به وسیله دو کنال آبی که از رود ارس کشیده شده بود؛ پر نگه می داشتند. هیات باستان شناسی در این فصل کاوش موفق به کشف 400 متر مربع فضای معماری شدند که قرار است با ایجاد سوله و مرمت آثار کشف شده، این قلعه تاریخی به سایت موزه تبدیل شود. قلعه در کنار رود ارس با حصاری به بلندی 5/5 متر ساخته شده است. عرض این حصار 3/5 متر است. بخش های مختلف قلعه هنوز سالم مانده و در صورت مرمت می تواند به یک مکان گردشگری منحصربه فرد تبدیل شود.» تخریب مستمر و ساخت و ساز غیرقانونی یک شرکت کشت و صنعت در محدوده حریم و عرصه محوطه باستانی"اولتان قالاسی"، پیش از این فعالیت های باستان شناسی در این شهر تاریخی را با مشکل مواجه کرده است. این تخریب ها به مرور زمان کاهش پیدا کرده است. بخشی از قلعه تاریخی اولتان تخریب شد. فرماندار پارس آباد گفت: پیشروی رود ارس بخشی از قلعه تاریخی اولتان در این شهرستان را تخریب کرده است. به رغم این که تپه نادر و قلعه اولتان از آثار ارزشمند تاریخی و باستانی این شهرستان هستند، تاکنون اعتبارات مناسبی برای مرمت و احیای این دو اثر تخصیص نیافته است. روستای اونار در 20 کیلومتری شرق مشکین شهر از توابع بخش لاهرود می باشد در این روستا از اوایل اسلام تا دوران معاصر آثار فرهنگی بی شماری به چشم می خورد از آن جمله قلعه بربر، قبرستان اسلامی(با سنگ افراشته و سنگ قبرهایی در اشکال و خطوط مختلف به نام پیر)، درخت کهن سال چنار به نام(بابا چنار) با بیش از 1200 سال قدمت در مرکز روستا و تپه های باستانی متعدد. در صورت ساماندهی قبرستان تاریخی اونار و جمع آوری سنگ قبرها و کتیبه های پراکنده درآن محوطه و تبدیل به موزه روباز و هم چنین احیاء دیگر آثار موجود در آن منطقه از قبیل قلعه بربر و امامزاده های واقع در مدخل روستا و نیز اهتمام به جنگل دره اونار در جهت توسعه و تبدیل آن به پارک جنگلی می توان این منطقه را به عنوان یک مکان توریستی و گردشگری مهم به حساب آورد. سبلان(تلفط نام در ترکی آذربایجانی: ساوالان، در تالشی: سفلون)، نام کوهی است مرتفع در شمال غرب کشور ایران و در استان اردبیل که از کوه های متعدد بلندی چون صائین، نرمیق، قوشه داغ، و … تشکیل شده است. رشته کوه سبلان در شمال شرقی شهرستان مشگین شهر و در فاصله 25 کیلومتری آن واقع شده است. دامنه های این کوهستان در بخش مرکزی از چهارسو به شهرستان های مشکین شهر و اهر در شمال، تبریز در مغرب، سراب در جنوب و اردبیل در شرق مشرف می باشد. سبلان سومین قله بلند ایران و یک کوه آتشفشانی غیر فعال است. قسمت شرقی کوه سبلان به قله آتشفشان سبلان که در ارتفاع 4811 متری قرار دارد منتهی می شود. در قله آن دریاچه ای زیبا به چشم می خورد، تمام قلل سبلان در ایام سال پوشیده از یخ و برف های دائمی است. سبلان به خاطر آبگرم های طبیعی دامنه کوه، طبیعت تابستانی زیبا و پیست اسکی معروف الوارس مورد توجه گردشگران می باشد. در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جان پناه سنگی به شکل عقاب قرار دارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده است. این قطعه سنگ که به واقع اعجاز طبیعت است به شکل عقابی است که نشسته و سر را به جانب شرق چرخانده است. این کوه در طول جغرافیایی 47 درجه و 50 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 38 درجه و 17دقیقه شمالی قرار گرفته است. برای این کوه عظیم 60 کیلومتر طول و 45 کیلومتر پهنا تخمین می زنند و سطحی که به وسیله آن در آذربایجان قرار گرفته نزدیک به 6000 کیلومتر مربع است. سلسله کوه های سبلان به طور کلی سه قله معروف دارد قله بزرگ آن به"سلطان ساوالان" بلندترین نقطه آذربایجان و پس از دماوند بلندترین قله ایران، مشهور است و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند. سلطان ساوالان پس از دماوند معروف ترین کوه ایران است که دریاچه ای زیبا در قله آن وجود دارد. سبلان با رودها، یخچال های دائمی و طبیعت بکر، نمونه ای است از هنر بی همتای خلاق آن. این کوه بنا به راوایات محل عبادت زرتشت، پیامبر ایران باستان و جولانگاه بابک خرمدین بوده است. کوه سبلان از مجموعه ای از ارتفاعات متعدد تشکیل شده که به موازات ارسباران ولی اندکی در شرق آن کشیده شده است. امتداد آن شرقی - غربی است و از شرق و شمال و جنوب کوهی به نام قوشه داغ آن را به رشته کوه ارسباران متصل می کند. در جنوب آن کوه بزگوش(بزغوش)، که از سمت جنوب غربی به کوهستان سهند مربوط است - کشیده شده است. کوهستان ساوالان از کانون های مهم آبگیر دائمی رود های آذربایجان می باشد. دامنه های شمالی آن به دره رود قره سو و اهرچایی و دامنه های جنوبی آن به شاخه های آجی چی منتهی می گردد. بنابراین سبلان بخش عمده ای از آب های حوضه رود ارس و دریاچه ارومیه را تامین می کند. در دامنه های سبلان چشمه های فراوان آب گرم و آب سرد معدنی وجود دارد از جمله موئیل سویی، شابیل، قوتورسویی و ... که در فصول مختلف مورد استفاده اهالی مشکین شهر و گردشگران قرار می گیرد. در بالای قله سبلان حفره ای وجود دارد که دهانه آتش فشان سبلان بوده است و امروزه به صورت دریاچه ای در فصل گرم ظاهر می شود.
تاریخچه:
اهداف
1- حفاظت و استحکام بخشی آثار و بقایای قلعه.
2- ساماندهی و حفظ مجموعه طبیعی آثار طبیعت و بناه.
3- ایمن سازی مسیرهای ورودی به قلعه و پرتگاه.
4- تامین آب واحداث سرویس های بهداشتی و خدماتی در حد مورد نیاز.
قلعه قهقهه در زمان صفویان
و از جور زمانه بین که چون می گریم
با قد خمیده چون صراحی شب و روز
در قهقهه‌ام و لیک خون می گریم
با رای تو رای سلطنت صد مهه بود
امروز در این قهقهه با گریه بساز
کان قهقهه را نتیجه این قهقهه بود
در سال 922 هجری قمری امیرخان ترکمان حاکم تبریز که به سلطان محمد صفوی شوریده بود دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد و پادشاه صفوی آخرین خواسته او را اجابت کرده و معشوقه اش بی نظیر را همراه وی روانه زندان کرد و تا وا پسین لحظات عمر خود را در آن زندان سپری کرد. مراد پاشای رومی و احمد پاشا دو تن از سرداران نظامی عثمانی ازدیگر زندانی قلعه قهقهه می باشند. هم چنین در سال 940 خ(969 ق.) سام میرزا از شاه تهماسب یکم خواست که او را به خراسان بفرستد؛ شاه نیز موافقت کرد، اما بعد به تحریک مغرضان پشیمان شد و سام میرزا را با دو پسر خردسالش به دژ قهقهه فرستاد. سرانجام در سال 945(974 ق) به دستور شاه تهماسب، سام میرزا و پسرانش را به همراه پسران القاس میرزا که در آن دژ بودند، به قتل رساندند. در سال 1018 هجری قمری در 24 سال سلطنت شاه عباس زندانیان زندان با استفاده از فرصت نگهبان را گشته و زندان را به تصرف خود در آورده و این زندانیان که بیشتر از کردها و عثمانی ها بودند و بزرگ آن ها مصطفی پاشا و احمد پاشا و کورحسن بودند بمدت دو ماه زندان را در تصرف خود داشتند تا با میانجی گری خواجه مقصود علی با اعلام عفو و وعده شورش را خوابانید و قلعه را به تصرف خود درآورد.
با کشف دیواره های قلعه باستانی خسرو، نشانه هایی از استقرار جوامع پیچیده در شمال غرب ایران به اثبات رسید. در فصل های قبلی کاوش، سفال هایی از عصر مفرغ(برنز) در حاشیه در این قلعه به دست آمده بود که با لایه نگاری و سالیابی، قدمت این منطقه به 2200 سال پیش از میلاد رسید. قلعه خسرو بزرگ ترین قلعه هایی است که متشکل از یک ارگ و یک شارستان است. این قلعه بر فراز ارتفاعات طبیعی منطقه بنا شده است. در بخش غربی این قلعه گورستانی به سبک گورهای چهار چینه خرسنگی و مشابه با آن چه که در ناحیه قفقاز به دست آمده، کشف شده است. از مهم ترین ویژگی های این قلعه کشف بقایایی از دوران مفرغ جدید در این محوطه است. در محوطه قلعه خسرو 4 ترانشه تعبیه شد که منجر به کشف دیواره دفاعی قلعه شد. این دیواره با توجه به مطالعات تطبیقی متعلق به عصر برنز تشخیص داده شده است که فرضیات تیم باستان شناسی در فصول قبلی کاوش را قطعیت می بخشد. مطابق مطالعات پیشین در منطقه شمال غرب ایران قدیمی ترین تمدن در این محدوده تمدن مانایی بوده که یافته های جدید قدمت این منطقه را 1000 سال بیشتر کرده است. تمدن مانایی در حوزه آذربایجان غربی به عنوان اولین تمدن از جوامع پیچیده بشری است که به مرور زمان به قفقاز و آناتول منتقل شده است.
| قالب وبلاگ : قالب وبلاگ |
درباره سایت
منوی سایت
آرشیو سایت
پیوند ها
طراح قالب
امکانات سایت