قلعه خسرو در 30 کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد. این قلعه‌ که با شیوه خشکه چین سنگی(با مصالح سنگی بدون استفاده از ملات) ساخته شده است، به دوره مفرغ جدید(1700 تا 1450 سال پیش از میلاد) تعلق دارد.

کاوش در قلعه

در فصول پیشین کاوش، سفال ‌هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه ‌هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده بود. بر اساس دلایل باستان‌ شناسی جوامع پیچیده سیاسی و اجتماعی اولین بار در دوره مفرغ جدید شکل گرفته است. با توجه به این که این منطقه در دوره‌ های مختلف به ‌ویژه در عصر مفرغ مورد تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در نظر گرفتن اقتصاد کشاورزی و دامداری در عصر مفرغ به نظر می رسد، قلعه ‌های هفت ‌گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو و زمین ‌های کشاورزی و مراتع دامداری آن را به عهده داشتند. گورستان کوچکی نیز شامل 10 تا 20 گور در کنار قلعه ‌های هفت‌ گانه وجود دارد که تعداد کم قبور آن نشان‌ گر اقماری بودن این قلعه ‌ها است. این گورها نشان‌ دهنده مالکیت یا تسلط قلعه مرکزی بر نواحی اطراف و سند تملک خانواده‌ یا قبایل ساکن در قلعه مرکزی یا قلعه ‌های اقماری بر روی این مراتع هستند. کاوشگران در بررسی ‌های خود در این منطقه آثار بند و کانال ‌های آب‌ رسانی مربوط به دوره مفرغ جدید را شناسایی کردند. فرضیه سرپرست کاوش در قلعه خسرو این است که ساکنان این منطقه پس از احداث بند روی رودخانه قره‌ سو که در کنار قلعه خسرو قرار دارد، توسط این کانال ‌های سنگ‌ چین آب رود را به طرف زمین‌ های اطراف هدایت می‌ کردند.

قلعه در دوره مفرغ

قلعه باستانی خسرو در عصر مفرغ جدید شکل گرفت و استقرار آن تا عصر آهن 1( 1500 تا 1200 سال پیش از میلاد)، عصر آهن 2(1200 تا 800 سال پیش از میلاد) و عصر آهن 3(850 تا 550 سال پیش از میلاد) تداوم داشت. در اواخر عصر آهن 3 این قلعه کاملا متروک شد و استقرار در آن به قلعه دیگری که متعلق به دوره هخامنشی است، منتقل شد. این قلعه هخامنشی در حدود 700 متری قلعه خسرو قرار دارد که در حال حاضر باستان‌ شناسان مشغول بررسی روی آن هستند.

عمر قلعه خسرو، 2200 سال پیش از میلاد
 
با کشف دیواره های قلعه باستانی خسرو، نشانه هایی از استقرار جوامع پیچیده در شمال غرب ایران به اثبات رسید. در فصل های قبلی کاوش، سفال هایی از عصر مفرغ(برنز) در حاشیه در این قلعه به دست آمده بود که با لایه نگاری و سالیابی، قدمت این منطقه به 2200 سال پیش از میلاد رسید. قلعه خسرو بزرگ ترین قلعه ‌هایی است که متشکل از یک ارگ و یک شارستان است. این قلعه بر فراز ارتفاعات طبیعی منطقه بنا شده است. در بخش غربی این قلعه گورستانی به سبک گورهای چهار چینه خرسنگی و مشابه با آن چه که در ناحیه قفقاز به دست آمده، کشف شده است. از مهم ‌ترین ویژگی ‌های این قلعه کشف بقایایی از دوران مفرغ جدید در این محوطه است. در محوطه قلعه خسرو 4 ترانشه تعبیه شد که منجر به کشف دیواره دفاعی قلعه شد. این دیواره با توجه به مطالعات تطبیقی متعلق به عصر برنز تشخیص داده شده است که فرضیات تیم باستان شناسی در فصول قبلی کاوش را قطعیت می بخشد. مطابق مطالعات پیشین در منطقه شمال غرب ایران قدیمی ترین تمدن در این محدوده تمدن مانایی بوده که یافته های جدید قدمت این منطقه را 1000 سال بیشتر کرده است. تمدن مانایی در حوزه آذربایجان غربی به عنوان اولین تمدن از جوامع پیچیده بشری است که به مرور زمان به قفقاز و آناتول منتقل شده است.