تصویری از بهشت و جهنم

(گزارشی ازسوره مبارکه زُمَر)

 

تمام سوره در چند خط

 

کلمه زمر وصف ورود آدمیان است به بهشت و جهنم؛ گروه، گروه. شاید این سوره هم به این دلیل زمر نام گرفته است که بهشت و جهنم را در کانون توجه خود دارد. «زمر» یک سوره مکی است که با 57 آیه‌اش فضایی ساخته آکنده از مهم‌ترین حرف‌های خداوند با انسان.

این سوره با امر به عبادت خالصانه و تخطئه مردم نادانی که بت‌ها را به خیال نزدیکی به خداوند پرستش می‌کردند، شروع می‌شود و با شرح گوشه‌ای از عظمت خداوند ادامه می‌یابد؛ «او خالق زمین و آسمان است.» سپس این اوج را با یادآوری عجز انسان بیش‌تر به رخ می‌کشد و با ارائه تصویری از او در دو صورت خوب و بد در رفتارش نسبت به خداوند پایان کار را هم یادآور می‌شود؛ خسارت آشکار، نتیجه کفر و شرک و تکبر، و در مقابل، پاداش بی‌حساب محصول ایمان و شکر و احسان.

در آیات بعدی تصاویر مؤمنان و کافران روشن و روشنتر بیان می‌شود تا آن‌جا که زیبایی به اوج می رسد و آرامش انسان در حال یکتاپرستی که دلش به دست یک دلبر است با حالت شرک که میدان تلاش برای جلب رضایت ارباب‌های متفاوت است مقایسه می‌شود. ادامه آیات اشاره‌هایی است به انتخاب‌گری انسان و آن‌چه با انتخاب خود رقم می‌زند؛ بهشت یا جهنم. و البته باز لطف جلوه‌گری می‌کند که؛ ای خطاکارها، از رحمت خدا ناامید نشوید. بدین ترتیب آیات زمر در صفحات پایانی و پس از آن که مخاطب خود را در حالتی بین خوف و رجاء در نوسان داشته است، قیامت را پیش چشم می‌کشد تا اگر کسی به خواب مانده با این بیدارباش نهایی هوشیار شود که وقوع قیامت نزدیک و ناگهانی است. به طور کلی سوره زمر قصد دارد زوایای مختلف انسان را در اعمال و رفتارش در نسبتی که با خالق خود دارد بازنمایی کند و او را از این گذر به انتخابی درست در دو راهی خیر و شر، رستگاری و خسران و ضلالت و هدایت رهنمون سازد.

پیام گزیده‌ها

* حرف خدا را بر هر چه دیگران می‌گویند ترجیح بده (او را عبادت کن) و همین کار را هم تنها به خاطر خود خداوند انجام بده ونه خوش آمد دیگران (آیه2)

* بندگی خدا تنها در آئین وشکلی پذیرفتنی است که خود او ترسیم کرده.(آیه3)

* پرورنده و سرپرست شما خدائی است که شما را که در شکم مادرانتان و در پرده‌های سه‌گانه طی مراحلی خلق کرد. همه چیز از آن اوست. هیچ خدایی جز او نیست. با این اوصاف و با وجود این نشانه‌های آشکار چرا تن به انحراف می‌دهید؟ (آیه6)

* هیچ گنهکاری گناه کس دیگر را بر دوش نمی‌کشد (آیه7)

* کسانی را که از اطاعت حکومت‌های ناحق (غیرالهی) سرباز زدند [به سرانجامی خوب] بشارت بده (آیه17)

* اگر کسی بدون تعصب نسبت به جهالت خود به حرف‌ها گوش دهد و بهترینشان را (که با عقل ومنطق می‌سازد) انتخاب کند خداوند او را به راه درست هدایت می‌کند (آیه18)

* خداوند فردی را مثال میزند که فرمانبر چند نفر است که دچار اختلاف نظر هم هستند. آیا وضعیت او با فردی که از یک‌نفر فرمان می‌برد و با دیگران کاری ندارد برابر است؟ (آیه29)

* بزرگ‌ترین ظلم این است که درباره خداوند یا از قول او چیزی را بگویی که واقعیت ندارد و وقتی هم حقیقتی را به تو می‌گویند آن را دروغ بدانی. کسی که حقایقی را که فهمیده پنهان می‌کند خودش را به نفهمی می‌زند جایش جهنم است (آیه32)

* کافی است بنده خدا باشی تا از هیچ کس جز او نترسی (آیه36)

* خداوند به فرستاده‌اش می‌گوید: قرآن را از طریق تو برای مردم فرستادیم تا حقیقت برایشان روشن بشود اما تو در این‌که آن‌ها چه انتخابی می‌کنند اصلاً مسئول نیستی چراکه اگرکسی حق را قبول کند، به نفع خودش عمل کرده و آنکه نکند به کسی جز خودش ضربه نزده است (آیه41)

ختم کلام

 

در روایات معصومین علیهم‌السلام نیز آمده که مسأله جبر و اختیار دریایی است که هرکس را توان آن نیست که در آن شنا کند. هرچند چنین است اما در کلام خداوند و سخنان معصومان علیهم‌السلام سرنخ‌هایی برای روشن‌شدن قضیه و آرام‌گرفتن ذهن‌های پرسش‌گر وجود دارد. علاوه بر اشاره‌های آشکاری که در برخی آیات سوره زمر شده است روح حاکم بر همه آیات این سوره بلکه همه آیات الهی بیانگر مختار بودن انسان است و البته هیچ تنافی‌ای هم وجود ندارد با این آیات که؛ کسی را که خداوند گمراه کند قابل هدایت نیست وکسی را که خداوند هدایت کند گمراه شدنی نیست چرا که این خود انسان است که مقدمات و مسببات گمراهی یا هدایت خودش را فراهم می‌کند وخداوند هم بر اساس انتخاب انسان مسیر بدبختی یا نیک‌روزی او را هموار می‌سازد. شاهد این مدعا آیات 53 و54 است که گمراهان را به بازگشت و تسلیم‌شدن در برابر فرمان‌های الهی فرامی‌خواند.

سوره زمرقصددارد زوایای مختلف انسان را دراعمال و رفتار شد رانسبتی که بخالق خوددارد باز نمایی کند واورازاین گذربه انتخابی درست درداو راهی خیرو شر، رستگاریو خسرانو ضلالت و هدایت رهنمون سازد

متن این گفت‌وگو برگرفته از سیره و احادیث نبوی است

منبع: دیدار آشنا، شماره 75